Zastrzeżenie numeru PESEL: Ochrona przed oszustwami i kradzieżą tożsamości

Wraz z dniem 7 lipca 2023 roku w życie weszła ustawa, której celem jest ograniczenie skutków kradzieży tożsamości. Dzięki wdrożeniu nowych przepisów Polacy mają dziś możliwość zastrzeżenia swojego numeru PESEL, chroniąc się tym samym przed działaniami potencjalnych oszustów. Jakie możliwości daje nam ta ustawa i czy faktycznie warto zdecydować się na zastrzeżenie numeru PESEL?

Rządowy rejestr zastrzeżeń numerów PESEL – jak działa?

Rejestr zastrzeżeń numerów PESEL jest centralnym zbiorem danych osobowych pełnoletnich osób fizycznych, który prowadzony jest w systemie teleinformatycznym. Rejestr działa w naszym kraju już od listopada 2023 i ma za zadanie zapobiegać szkodliwym skutkom nieuprawnionego wykorzystywania danych osobowych osób, które zastrzegły numer PESEL. Co więcej, od 1 czerwca 2024 roku określone grupy podmiotów są zobowiązane do weryfikowania faktu zastrzeżenia numeru PESEL danej osoby przed zawarciem z nią określonego rodzaju umowy, np. kredytu lub pożyczki. Zawarcie umowy między określoną instytucją (np. bankiem) a osobą, która zastrzegła numeru PESEL, wiąże się z tym, że bank nie może dochodzić roszczeń wobec niej z tytułu niedopełnienia warunków umowy.

W rejestrze zastrzeżeń numerów PESEL gromadzone są takie dane jak:

• numer PESEL danej osoby;
• informacja o zastrzeżeniu numeru PESEL;
• data zastrzeżenia numeru PESEL;
• data cofnięcia zastrzeżenia numeru PESEL;
• oznaczenie organu lub podmiotu rejestrującego zastrzeżenie bądź cofnięcie zastrzeżenia numeru PESEL.

Warto podkreślić, że baza zapisów nie jest czyszczona, co oznacza, że kolejne wpisy są dodawane, jednak nie usuwane. W rezultacie istnieje możliwość śledzenia historii zleceń użytkownika przez 6 lat od ostatniego roku, w którym dokonano ostatniego wpisu.

Co daje nam zastrzeżenie numeru PESEL?

Najważniejszą korzyścią wynikającą z zastrzeżenia numeru PESEL jest zablokowanie opcji zaciągania kredytów i pożyczek przez niepowołane osoby. Banki mimo wszystko są zobowiązane do weryfikacji statusu numeru ewidencyjnego w niektórych sytuacjach, takich jak np.:

• zawarcie umowy rachunku oszczędnościowego i konta osobistego;
• zawarcie umowy o świadczenie usługi płatniczej;
• zawarcie umowy kredytu, pożyczki lub leasingu.

Co ważne, bank powinien odmówić zawarcia umowy w sytuacji, gdy numer PESEL jest zastrzeżony. Dodatkowo zastrzeżenie peselu uniemożliwia wypłatę gotówki w niektórych przypadkach, np. wtedy, gdy osoba wypłaca pojedynczo lub w serii (jednego dnia) kwotę przekraczającą trzykrotność minimalnego wynagrodzenia za pracę. Wstrzymanie działa przez 12 godzin i nie jest „wyłączane” przez cofnięcie zastrzeżenia PESEL w tym czasie.

Pamiętajmy też o tym, że nie tylko banki są zobowiązane do sprawdzania statusu PESEL. Podmiotem działającym na podobnych zasadach jest notariusz, który może odmówić dokonania takich czynności jak nabycie, zbycie lub obciążenie nieruchomości w sytuacji, gdy PESEL osoby fizycznej jest zastrzeżony. Tak samo wygląda to w przypadku operatorów telekomunikacyjnych, którzy przy wydaniu kopii lub wtórnika karty SIM (lub eSIM) mają obowiązek weryfikacji numeru ewidencyjnego konta.

Wszystkie te działania są konieczne do zwalczania zjawiska kradzieży tożsamości oraz działalności przestępców, którzy stosują wszelkiego rodzaju sztuczki socjotechniczne, np. wyłudzenie „na wnuczka” lub vishing.  

Zastrzeżenie peselu i dowodu osobistego – jak to zrobić?

Zastrzeżenie numeru PESEL można przeprowadzić na kilka sposobów. Pierwszym z nich jest skorzystanie z aplikacji mObywatel lub strony internetowej Gov.pl, gdzie wystarczy podpisać stosowny dokument online poprzez profil zaufany, podpis kwalifikowany, e-dowód lub bankowość elektroniczną. W aplikacji mObywatel proces jest intuicyjny i szybki. Po zalogowaniu się do aplikacji należy przejść do zakładki „Zastrzeżenia”, wybrać opcję „Zastrzeż numer PESEL”, a następnie postępować zgodnie z instrukcjami na ekranie. Po wypełnieniu formularza i podpisaniu go cyfrowo, zastrzeżenie jest natychmiast widoczne w systemie.

Poniżej znajduje się przykładowy zrzut ekranu z aplikacji mObywatel:

Można także zgłosić się osobiście do urzędu gminy, banku, SKOK-u lub na pocztę, gdzie należy wypełnić odpowiedni wniosek i podpisać go. Cały proces jest szybki i prosty, a zastrzeżenie numeru PESEL przez natychmiast widoczne w systemie.

Jak odblokować zastrzeżony numer PESEL?

Odblokowanie numeru PESEL może być konieczne przed planowaną wizytą w banku lub inną czynnością, która wymaga użycia numeru PESEL. Proces cofania zastrzeżenia wygląda dokładnie tak samo jak zastrzeżenie numeru PESEL. Korzystając z aplikacji mobilnej, możemy na bieżąco sprawdzać historię zastrzeżeń i weryfikacji numeru PESEL, a także ponownie zablokować numer po określonym czasie od jego odblokowania.

Wdrożenie nowych przepisów dotyczących zastrzeżenia numeru PESEL to istotny krok w kierunku ochrony naszych danych osobowych. Dzięki temu jesteśmy w stanie skutecznie zabezpieczyć się przed kradzieżą tożsamości oraz innymi poważnymi nadużyciami. Ważne jest jednak, aby mieć świadomość tego, jakie korzyści płyną z tego rozwiązania i w jaki sposób należy przeprowadzać cały proces.